Traktat dataistyczny

Nauka o danych, data science, staje się ważniejsza od tradycyjnej informatyki – tak przynajmniej niektórzy twierdzą. Na tej bazie powstał nawet nowy ruch filozoficzny, dataism, twierdzący, że najwyższą wartością jest przepływ informacji. Prorokiem tego ruchu jest izraelski historyk Yuval Noah Harari. Pisał on:

The universe consists of data flows, and the value of any phenomenon or entity is determined by its contribution to data processing.
Yuval Noah Harari, Homo Deus. Krótka historia jutra, 2016

Gdy tylko poznałem ten cytat, natychmiast skojarzył mi się z najsłynniejszym tekstem Wittgensteina:

1. Świat jest wszystkim, co jest faktem.
2. To, co jest faktem – fakt – jest istnieniem stanów rzeczy.
Ludwig Wittgenstein, Traktat logiczno-filozoficzny, 1922

Oczywiście związki (i różnice) pomiędzy Wittgensteinem a Hararim były już dyskutowane – patrz na przykład pierwszy link wyrzucany przez wyszukiwarkę – mnie jednak uderzyła dzieląca ich różnica w postrzeganiu świata. Świat Wittgensteina jest statyczny, jest zbiorem ustalonych faktów odzwierciedlających stany rzeczy. Faktów co prawda przybywa, ale gdy już raz zaistniały, to są. Możemy je oglądać, badać, zastanawiać się nad nimi, ale one same trwają, niezmienne. U Harariego jest zupełnie inaczej: nie ma niczego trwałego, są jedynie przepływy.

Wydaje mi się to bardzo głęboką zmianą w obrazie świata.

Fizyka jest Wittgensteinowska, gdyż świetnie radząc sobie z opisem stanów, ma kłopoty z opisem procesów (tam, gdzie to w ogóle robi, ucieka się do podawania ciągu stanów pośrednich, nawet jeśli są one konstruktem całkowicie abstrakcyjnym – można tak powiedzieć i o procesach kwazistatycznych w termodynamice, i o interpretacji grafów Feynmana w kwantowej teorii pola, i o całkach po trajektoriach, i o bądź czym jeszcze). Data science, niejako z definicji, opiera się na przepływach informacji, ale to samo można by powiedzieć o współczesnej biologii (przepływy informacji i energii; tu dotykamy podstaw termodynamiki, gdzie pokazuje się, że przepływ informacji może być źródłem przepływu energii), a także psychologii.

Ha, wychodzi na to, że fizyka jest przestarzała! Ale ja i tak cenię Wittgensteina, a Harariego nie bardzo, choć obserwacja, iż świat opiera się na przepływach informacji, jest odkrywcza, nawet jeśli jest tylko uogólnieniem tego, co już wiemy z termodynamiki.