PiS i dr Andrzej Duda twierdzą, że dziś o północy I prezes Sądu Najwyższego, prof. Małgorzata Gersdorf, a wraz z nią mniej więcej 1/3 sędziów SN, przejdą w stan spoczynku. Prof. Gersdorf, sędziowie SN i większość prawników polskich twierdzą, że pozostają oni czynnymi sędziami SN. Polsce grozi chaos prawny.
Dlaczego PiS chce usunąć sędziów z Sądu Najwyższego? Aby przejąć kontrolę nad sądami. Kontrolę nad sądami chce zaś przejąć dlatego, żeby zastraszyć sędziów, aby wydawali wyroki po myśli PiSu.
Niezależność sędziowską chroni konstytucja. PiS wymyślił więc, że wyśle sędziów SN na przymusową emeryturę, znowelizował więc w grudniu ustawę o Sądzie Najwyższym, obniżając wiek emerytalny sędziów SN z 70 do 65 lat. PiS powołuje się przy tym na przepis Art. 180 ust. 4 Konstytucji:
Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku.
Tyle tylko, że Konstytucję należy czytać całościowo, systemowo, jak mówią prawnicy, nie zaś brać każdy przepis z osobna, jak chce tego PiS.
Otóż Art. 180 ust. 1 Konstytucji stwierdza, że
Sędziowie są nieusuwalni.
Jeśli czytać oba zacytowane ustępy Konstytucji łącznie, widać, że obniżać wiek emerytalny można tylko dla nowopowoływanych sędziów. Urzędujący sędziowie mają prawo do orzekania (co najmniej) do osiągnięcia wieku emerytalnego, jaki obowiązywał w chwili ich powołania. Gdyby bowiem zgodzić się z PiSem, że poprzez manipulowanie wiekiem emerytalnym sędziów można wysłać na emeryturę wbrew ich woli, oznaczałoby to danie ustawodawcy możliwość usuwania sędziów, w sprzeczności z Art. 180 ust. 1 Konstytucji.
Pierwszą Prezes SN chroni dodatkowo Art. 183 ust. 3 Konstytucji:
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
Tu już po prostu nie może być żadnych wątpliwości: Małgorzata Gersdorf pozostaje Pierwszym Prezesem SN do zakończenia kadencji, na którą została powołana, czyli do wiosny 2020.
PiS, próbując usunąć prezes Gersdorf i innych sędziów SN, uchwalił przepis jaskrawie sprzeczny z Konstytucją. Ponieważ Art. 8 Konstytucji stwierdza, że
- Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
- Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
przepisy stojące w sprzeczności z jasno wyartykułowanymi normami konstytucyjnymi należy zignorować: Art. 180 ust 1. i Art. 183 ust. 3 Konstytucji, stosowane bezpośrednio, oznaczają, że PiS i pan Duda mogą sobie mówić, co chcą, ale sędziowie SN pozostają sędziami a Pierwsza Prezes – Pierwszą Prezes.
Niestety, PiS zapewne będzie zachowywał się tak, jakby Pierwsza Prezes i sędziowie SN przeszli w stan spoczynku i to właśnie doprowadzi do chaosu prawnego.
Pozostaje jeszcze kilka spraw szczegółowych.
Dlaczego opozycja lub sam Sąd Najwyższy, uznając PiSowską nowelizację ustawy o SN za niekonstytucyjną, nie zaskarżyły jej do TK?
Po pierwsze, można powiedzieć, że sprzeczność ustawy z Konstytucją jest tak oczywista, że nie trzeba TK, aby ją stwierdzić. Po drugie i ważniejsze, w Polsce nie ma już Trybunału Konstytucyjnego. Jest tylko jego atrapa, posłusznie realizująca wolę partii rządzącej. W TK zasiadają dublerzy, wybrani przez PiS na już prawidłowo obsadzone miejsca sędziowskie. Nawet wśród prawidłowo wybranych przez PiS sędziów są osoby, które nie spełniają konstytucyjnego (Art. 194 ust. 1) wymogu posiadania „wyróżniającej się wiedzy prawniczej”, o osobach pokroju sędziego Andrzeja Zielonackiego – uciekł pod immunitet sędziego TK przed postępowaniem dyscyplinarnym przed Izbą Adwokacką; był oskarżony o to, że brał od klientów pieniądze i nie podejmował żadnych czynności w ich sprawach, prywatnie zaś angażował się w kampanie PiSu – nie wspominając. Za prezesa TK uchodzi Julia Przyłębska, ale rządzi tam dubler – a więc nie sędzia! – Muszyński, nazywający się wiceprezesem TK arogant, który otwarcie przyznał się do manipulowania składami orzekającymi tak, aby większość w nich mieli wybrani przez PiS sędziowie (i dublerzy), a wyroki zapadały po myśli PiS.
Ponieważ wszyscy widzą, że obecny TK jest niewiarygodny, wpływa tam coraz mniej skarg, a niektóre są wręcz wycofywane.
Czy wobec PiSowskiej nowelizacji ustawy o SN nie obowiązuje domniemanie konstytucyjności?
Moim zdaniem, nie. Jak napisałem, niekonstytucyjność ustawy jest oczywista (PiS używał tego argumentu wobec nowelizacji ustawy o TK uchwalonej pod koniec rządów PO – kto mieczem wojuje…). Co jednak ważniejsze, domniemanie konstytucyjności opiera się na założeniu szczególnej staranności ze strony ustawodawcy: Ustawodawca starannie rozważył wszystkie argumenty, wysłuchał wszystkich opinii i argumentów krytycznych, przekonywająco je odparł, dobrze się zastanowił nad projektem i skoro uchwalił, co uchwalił, można założyć, że zapewne przyjęte prawo jest zgodne z Konstytucją. Tego w żaden sposób nie można powiedzieć o PiSowskich ustawach sądowych, gdzie w Sejmie i Senacie ignorowano wszystkie głosy krytyczne, łącznie z krytyką autorstwa biur legislacyjnych Sejmu i Senatu, nie dopuszczano opozycji do głosu, nie dopuszczano do głosu ekspertów, poprawki opozycji odrzucano blokowo, wreszcie głosowano nad poprawkami rządowymi, których na godzinę przed głosowaniem nie znali nawet przewodniczący komisji. Sposób procedowania ustaw sądowych z całą pewnością nie cechował się szczególną starannością, nie można więc domniemywać, że przyjęte prawo zapewne jest zgodne z Konstytucją.
Dlaczego prezes Gersdorf nie poprosiła prezydenta o możliwość orzekania do końca kadencji?
PiSowska nowelizacja dawała taką możliwość: Sędziowie SN, którzy ukończyli 65 lat, mogli poprosić prezydenta o pozwolenie na orzekanie do ukończenia 70 lat. PiS i prezydent chyba zakładali, że Małgorzata Gersdorf i inni sędziowie o to poproszą, prezydent ich próśb wysłucha i nie dojdzie do niekonstytucyjnego usunięcia sędziów i przerwania kadencji Pierwszej Prezes SN. Jednak prezes Gersdorf i część sędziów SN (fakt, nie wszyscy) zagrożonych przymusową emeryturą nie złożyli takiej prośby w terminie, zapewne uznając, że samo złożenie prośby logicznie dopuszcza odpowiedź negatywną, co prowadziłoby do niekonstytucyjnych skutków. A skoro uchwalony przez PiS przepis stoi w sprzeczności z Konstytucją, której jasne przepisy mają pierwszeństwo, prośby składać nie trzeba.
Moim zdaniem, prezes Gersdorf postąpiła słusznie.
Dlaczego dr Duda nie wydał postanowienia?
Art. 39 znowelizowanej przez PiS ustawy o Sądzie Najwyższym stwierdza, że
Datę przejścia sędziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku albo przeniesienia sędziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku stwierdza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeszcze wczoraj przedstawiciele Kancelarii Prezydenta buńczucznie zapowiadali, że dr Duda wyda postanowienie odsyłające prezes Gersdorf na emeryturę. Dzisiaj Andrzej Duda zmienił zdanie: on i jego urzędnicy twierdzą, że prezes Gersdorf przechodzi na emeryturę z mocy prawa i żadnego postanowienia prezydenta nie trzeba, tym bardziej, że dr Duda powiedział pani prezes Gersdorf, że od jutra będzie ona na emeryturze.
Nic podobnego. Na takim poziomie, w odniesieniu do najwyższych, opisanych w Konstytucji urzędów, nic nie może być na gębę. Art. 144 ust. 1 stwierdza, że
Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.
Akt urzędowy musi mieć formę pisemną. Co więcej, następny przepis Konstytucji – Art. 144 ust 2. – wymaga, aby taki akt miał kontrasygnatę premiera:
Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.
Jak widać, PiSowska ustawa wymaga od prezydenta stwierdzenia, że Pierwsza Prezes SN (i inni sędziowie) przechodzą w stan spoczynku. Stwierdzenie to musi mieć formę aktu urzędowego (Art. 144 ust. 1 Konstytucji), który dla swojej ważności wymaga podpisu premiera (Art. 144 ust 2.). Nie da się jednak podpisać decyzji wyrażonej ustnie.
Dlaczego dr Duda zmienił zdanie i postanowił aktu urzędowego nie wydawać? Otóż moim zdaniem dr Duda, równie odważny, co niezłomny, w ostatniej chwili zorientował się, że podpisany akt urzędowy, w sposób oczywisty gwałcący Art. 180 ust. 1 i Art. 183 ust. 3 Konstytucji, stanowiłby w przyszłości dowód w postępowaniu przed Trybunałem Stanu. Niezłomny dr Duda wolał więc złamać własną (!) ustawę o SN niż dostarczyć przeciwko sobie dowodów. Ale postępowania przez Trybunałem Stanu pan Duda i tak, mam nadzieję, nie uniknie.
I choć moim zdaniem decydująca była odwaga pana Dudy, możliwe jest wszakże, że dr Duda dowiedział się, że nie uzyska kontrasygnaty premiera Mateusza Morawieckiego. Plotka głosi, że Morawiecki dogadał się z Fransem Timmermansem, iż Polska jednak zdecyduje się na ustępstwa wobec Komisji Europejskiej, wycofując się z najbardziej niekonstytucyjnych przepisów ustawy o SN; dlatego rzekomo Komisja Europejska do ostatniej chwili czekała ze wszczęciem postępowania przeciwko Polsce przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Podpis Morawieckiego na niekonstytucyjnym akcie odsyłającym sędziów na emeryturę oczywiście niweczyłby te (hipotetyczne) nieformalne ustalenia.
Tak czy siak, brak prezydenckiego aktu urzędowego pozwala pani prezes Gersdorf i pozostałym sędziom twierdzić, że nawet w myśl PiSowskiej ustawy o SN nie zostali oni odesłani w stan spoczynku.