Jeśli wierzyć internetowi, Uniwersytet Wrocławski żyje wielką aferą. Zaczęło się od portretu ustępującego rektora, prof. Leszka Pacholskiego, który zawisnąć ma w galerii portretów rektorów w sali senatu Uniwersytetu. Nie w gronostajach, ale w koszuli z krótkimi rękawami, z rektorską togą przewieszoną przez ramię. Wywołało to wielkie poruszenie. Jedni mówili, że portret świetny (mnie się bardzo podoba), inni, że to despekt i zniewaga dla Uniwersytetu. Od portretu dyskutanci przeszli do oceniania samych rządów prof. Pacholskiego – musiał ustąpić po pierwszej kadencji, niewybrany na drugą – i kondycji samej uczelni. Inni wreszcie uznają cały spór za zastępczy i gorszący.

Szczególnie głośno zabrzmiał artykuł dr. Andrzeja Dybczyńskiego, w którym ogłosił się uniwersyteckim baronem i poddał swoją uczelnię totalnej krytyce.

…określił system funkcjonowania naszego Uniwersytetu jako mieszankę feudalizmu, kapitalizmu i socjalizmu. Mieszankę najgorszych cech każdego z tych systemów. Uczelnia utrwala feudalną zależność młodszych pracowników naukowych od pracowników samodzielnych, nie oferuje jednak opieki seniora nad wasalem. Oczekuje się kapitalistycznej wydajności przy zachowaniu socjalistycznych wynagrodzeń. Konserwuje się socjalistyczne wzorce biurokratyczne, jednocześnie likwidując socjalistyczne przywileje socjalne (z trwałością zatrudnienia na czele).

Funkcjonujemy pod kloszem, utrzymywanym przez rodziców naszych studentów. Marnotrawimy pieniądze liczone w dziesiątkach milionów złotych i użalamy się nad sobą, żyjąc zastępczymi tematami i w głębi duszy nie wierząc już chyba w żadną z wartości, które lata temu, gdy opuszczaliśmy licea, kojarzyły nam się ze słowem „Uniwersytet”. Na uczelnianych bankietach przepychamy się do stołów jak wygłodniała paryska tłuszcza. Z fałszywym uśmiechem mijamy na Hali Targowej lekceważących swoje obowiązki pracowników administracji. Za cóż ich winić, skoro sami lekceważymy zajęcia, a studenci śmieją się z naszych pożółkłych kartek z dwudziestoletnimi konspektami wykładów? Dla wygody bądź z politycznej kalkulacji przymykamy oczy na nieprawidłowości przy wyborach do samorządu studenckiego, demoralizując dzieciaki, których rodzice naiwnie wierzą, że trafiły one pod skrzydła elity tego kraju. Rozpisujemy grafik, by zmusić się do chodzenia na oficjalne akademickie uroczystości, bo przecież czas nam pochłania załatwianie naszych małych interesików.

(Zauważmy, że Andrzej „baron” Dybczyński postrzega funkcję uniwersytetu wyłącznie w kategoriach edukacyjnych i elitotwórczych. O badaniach naukowych nie ma mowy.)

…my nie chcemy zmian. Nasz system jest doskonały. Mamy świetnie funkcjonujące mechanizmy samooczyszczania środowiska. Wszystkie brudy skutecznie pierzemy wewnątrz, na zewnątrz chroniąc dobre imię uczelni. Nasze problemy to jakiś portret lub nazwa jakiejś sali. Debaty, które rozpalają nasze emocje, dotyczą kształtu orła w uniwersyteckim godle, malowania wizerunków profesorów na uniwersyteckim ogrodzeniu czy różnicy między słowem parametr i kryterium przy tworzeniu systemu oceny pracowników.

Rektorowi Pacholskiemu, informatykowi, też się dostało:

Rektor Pacholski próbował, z polityczną ślepotą godną informatyka i menedżerską nieudolnością godną profesora zmienić elementy tego do gruntu chorego systemu[…] jego pomysły były po prostu złe, lansowany – podobno – przez niego „anglosaski model szkolnictwa wyższego” zakończył się totalną klapą, czego najlepszym przykładem jest dramatyczna sytuacja tego szkolnictwa w Wielkiej Brytanii, najlepsze uczelnie świata wcale nie funkcjonują w sposób, który usiłuje się nam wmówić, zaś przede wszystkim funkcjonują w innym niż nasze środowisku zewnętrznym.

Atak i zarazem spowiedź Dybczyńskiego zostały w mediach przyjęte bardzo przychylnie (zobacz na przykład tutaj). Że rewolucjonista, który ryzykując nawet własną karierę ośmielił się wyjawić wstydliwą prawdę. Pewien komentator wyjaśnia jednak, że

Pacholski chciał wprowadzić na całym Uniwersytecie system, który jest na Wydziale Mat&Inf (oraz na paru innych ścisłych wydziałach), tzn. system oceny pracowników, zwalnianie nieaktywnych naukowo, zatrudnianie w ramach konkursów. Niestety wydziały humanistyczne na to się nie zgodziły, bo mają dużo studentów i pracę naukową w dupie [podkreślenie moje – pfg], w przeciwieństwie do wydziałów ścisłych. Te z kolei mają problem z naborem, nawet pomimo studiów zamawianych, mnóstwa grantów, dodatków do pensji za publikacje. Nastąpił konflikt interesów.

Nie jest przy tym jasne, czy posada samego doktora Dybczyńskiego nie jest zagrożona wobec mizerii jego dorobku naukowego i czasu, jaki upłynął od jego zatrudnienia. Być może chroni go fakt, że jest wicedyrektorem instytutu i zegar mu nie tyka z racji wypełniania obowiązków administracyjnych, być może jednak wie, że i tak będzie musiał z uczelni odejść. A skoro tak, chce to zrobić with a bang, not with a whimper.

Bardzo mi to przypomina casus Marka Migalskiego.

Pisałem ostatnio, że pracownicy polskich uczelni wyższych nie mają czasu i sił na prowadzenie badań, gdyż muszą dorabiać kształceniem wielkiej liczby studentów. Pracownicy rozliczani są przede wszystkim z tego, czy „generują dochód”, to znaczy czy prowadzą dostatecznie dużo zajęć. To jest sytuacja typowa na wydziałach pedagogicznych i społecznych. Na wydziałach przyrodniczych, zwłaszcza zaś na ścisłych, jest inaczej: studentów jest mniej i większy nacisk kładzie się na prowadzone badania. (Ujemna korelacja pomiędzy liczbą studentów a pozycją w światowym rankingu danej dyscypliny jest w Polsce ewidentna.) Jednak także na kierunkach ścisłych nauczanie jest raison d’être tych kierunków, choćby w ten sposób, że pensje podstawowe pochodzą z dotacji dydaktycznej, ta zaś zależy od liczby studentów. Jak wspominałem, manifestuje się to także w wewnątrzuczelnianych bojach o pozycję wydziału, gdy fizycy czy matematycy słyszą „wy macie pięć razy mniej studentów, niż my, więc nie macie nic do gadania”.

Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na artykuł w najnowszym numerze Science:

Professors have two primary charges: generate new knowledge and educate students. The reward systems at research universities heavily weight efforts of many professors toward research at the expense of teaching. […] Teaching is rarely judged and appreciated from the outside and often minimally from within.

Bardzo mi to przypomina sytuację na znanych mi polskich wydziałach ścisłych: nauczanie na ogół nie jest w cenie, ludzie się nie przykładają, niechętnie biorą nowe kursy lub gruntownie zmieniają program starych – bo i po co, skoro ktoś, kto się stara, zostanie potraktowany tak samo jak ten, co przynudza, jeśli tylko nie dojdzie do jakiegoś skandalu w prowadzeniu czy ocenianiu zajęć lub do ostentacyjnego ich lekceważenia. Sytuacja nieco poprawia się na starszych latach, gdy przedmiot wykładu bardziej zbliża się do zainteresowań naukowych prowadzącego. Studenci, owszem, wiedzą swoje, ale niechętnie oceniają prowadzących, niekiedy ulegając przy tym stereotypowi „zajęcia trudne, egzaminator wymagający” = „zajęcia źle prowadzone”.

Studenci na wykłady nie chodzą, bo nudne, a wykładowcom nie zależy na poprawieniu wykładu, bo niska frekwencja działa zniechęcająco. I tak oto obie strony popadają w błędne koło.

Profesorowie piszący w Science deklarują, że

excellence in research and teaching need not be mutually exclusive but are instead interwined and can act synergetically to increase the effeciveness of both

ale wygląda mi to na politycznie poprawne zaklinanie rzeczywistości.